Duurzaamheid, hét debat van deze eeuw. Socrates kwam er op vroege leeftijd al achter: “Duurzaamheid is moeilijk”. Maar wat staat duurzaamheid zo inherent in de weg? Dat is de vraag waar Socrates zich al jaren mee bezig houdt. “We moeten het duurzaamheidsvraagstuk niet laten oplossen door marktwerking of experts die een optimum berekenen en dat is hoe we het moeten doen. De drijfveer is daar niet te vinden, de markt is amoreel. De moraliteit om te verduurzamen moeten we halen uit de normale menselijke samenleving, die probeer ik te bereiken.” Vrijdag 26 februari organiseert Socrates workshops en een plenaire bijeenkomst over de circulaire economie in Pakhuis de Zwijger met onder andere vooraanstaand filosoof Michel Bauwens. Daarnaast presenteert hij zijn eigen boek ‘De circulaire economie’.

Wat is duurzaamheid voor jou?

 “Met het woord duurzaamheid zelf kun je niet veel, het wordt wel vaak gebruikt want andere mensen gebruiken het ook vaak. Duurzaamheid betekent eigenlijk gewoon dat de dingen die we doen ecologisch houdbaar zijn. Maar het moet ook niet interen op onze sociale en culturele verbanden. Wat we nu hebben is een economisch bestel dat wel degelijk inteert op sociaal ecologische verbanden. Er is een onopgeloste puzzel: dat sociaal kapitalisme van ons, gaat dat per saldo welvaart opleveren voor iedereen of niet? Eigenlijk woedt daar al heel lang een ideologische strijd, al vanaf Marx en daarvoor. Het neemt steeds nieuwe vormen aan, maar de vraag blijft staan. En dat is ook de vraag waar ik mee bezig ben.”

Hoe probeer jij dat te bereiken?

“In de praktijk houd ik mij bezig met het discours van de circulaire economie, oftewel economie van de commons. Geld was eerst een middel, nu is het een doel geworden. Dat noemt Tomáš Sedláček de subject-object omkering, dus het stond altijd ten dienst van de mens, maar nu staat de mens ten dienst van het kapitaal. Vaak ziet men maatschappelijke vraagstukken als iets dat economisch op te lossen is door marktwerking of iets dergelijks. We gaan een expert aan het werk zetten en die gaat een optimum berekenen en dat is hoe we het moeten doen. Terwijl de samenleving is politiek. Het is subjectief. Dus wat mij betreft krijg je alleen een duurzame samenleving als je zowel de krachten van grote bedrijven en wetenschap, als de wilskracht van de samenleving, het moraal van de mens, samenbrengt.”

Zelf is Socrates verbonden aan De Grote Transitie, een campagne met een 10 punten-programma die stelt dat we niet naar problemen in isolatie kunnen kijken. Het hangt allemaal samen: het klimaatvraagstuk, circulaire economie, ongelijkheid. “Het probleem dat op elk van die fronten speelt wordt niet gewoon veroorzaakt omdat een stukje verkeerd is geregeld, maar door het dominante economisch denken wat nu heerst. Wij proberen de mensen zelf te bereiken en daar begrip en draagvlak te creëren voor dat brede denken.”

Heb jij een bepaalde visie voor Amsterdam?

Steden worden steeds belangrijker, het is de plek waar het gebeurt, vertelt Socrates. “De stad is een organisme, alle dingen die misgaan hebben met elkaar te maken.” Belangrijke onderdelen hierin zijn economie en commercie, productie en consumptie. Maar consumenten staan volgens hem steeds verder weg van de primaire bron van producten, oftewel vervreemding. Dit komt volgens hem omdat de stad “nu bijna puur een toneel is van consumptie”. “Hoe leuk onze beschaving ook is”, vertelt hij, “de kloof tussen producent en consument neemt steeds verder toe, en dat komt ook door verstedelijking.”

Wel ziet hij een nieuwe golf van mensen die eigen initiatieven tonen door zelf aan de slag te gaan met eigen energie of voedsel. Verschillende motieven liggen hieraan ten grondslag, dit wekt zijn interesse. “Enerzijds is het een soort van romantische inborst die dat vooruit brengt: we hebben nu een soort van tijd om ons daarover bezorgd te maken. Maar ik denk dat het ook een inherente behoefte is van de mens om niet te veel een atoom te worden in het systeem.”

De drijfveer van mensen, of in Socrates zijn woorden: de intrinsieke motivatie, behoort tot zijn zoektocht naar het concreet maken van een circulaire economie. “Er gebeuren dingen, pilots etc. die meer tot de verbeelding spreken. Maar zakelijk blijft de economische prikkel de norm. Dus eigenlijk wat er moet gebeuren is dat de zakelijke kant en de motivatie kant, intrinsieke motivatie, elkaar moeten gaan vinden. Maar dat is nog helemaal niet zo evident. Dit ben ik een beetje aan het onderzoeken, maar vooral strategisch te maken.”

Vrijdag 26 februari staat Pakhuis de Zwijger in het teken van de Circulaire Economie. ’s Middags kunnen er workshops worden gevolgd en ’s avonds is er een plenair programma waar Michel Bauwens, Hans Stegeman en Herman Daly spreken. Daarnaast presenteer je je eigen boek. Wat kunnen we deze dag meemaken?

“Voor een deel willen we de versnippering te lijf gaan en tegelijkertijd het oppervlakkige uit het circulaire debat halen. Eigenlijk staan we wat mij betreft, en volgens velen, aan de vooravond van best wel grote veranderingen. Het kan ook een soort van wensdenken zijn, maar ik ga er maar in mee. Het kan niet zo doorgaan als het nu doet, we hebben die economische crisis gehad en eigenlijk is het eerder een voorbode dan dat het gewoon tijdelijk was. We begrijpen gewoon nog niet precies waar we heengaan.”

“Wat we gaan doen op 26^e is het veel besproken onderwerp van de circulaire economie eigenlijk aangrijpen en kijken: wat is dat eigenlijk en waar gaan we er mee heen. Omdat er wordt nu veel over gesproken, Nederland is nu voorzitter van de Europese Unie dit half jaar. Dat is ook zo weer voorbij. Maar de circulaire economie vinden wij belangrijk, Nederland is koploper zoals dat heet. Maar waarin zijn we dan koploper? Onze ambitie is heel groot, maar we bergrijpen die ambitie ook niet zo goed.”

“Mensen zijn echt aan het zoeken, circulaire businessmodellen, wat is dat? Hoe kunnen we zorgen dat we er komen? En dat is eigenlijk zo’n grote vraag dat het heel belangrijk is dat allerlei verschillende mensen er in gesprek over gaan. En dat is dus een beetje versnipperd geweest, je hebt de leuke pilots, de bedrijven, burgers die denken wat zijn we aan het doen, we moeten verandering. En die hebben allemaal een eigen inbreng. Dat past heel erg goed om dat bij elkaar te brengen in de circulaire economie, maar dat gebeurt nog niet genoeg, nou dat gaan we doen.”

Daarnaast kondig je dezelfde dag je eigen boek aan over de circulaire economie, wat kunnen we verwachten?

“De kruisbestuiving die we tijdens deze dag willen bereiken is ook terug te vinden in mijn boek dat sinds deze maand te verkrijgen is.” Het boek, ‘De Circulaire Economie: waarom productie, consumptie en groei fundamenteel anders moeten’, is de afgelopen 3 á 4 jaar tot stand gekomen. In deze tijd is hij vooral op gaan letten wat verschillende organisaties zeiden over de circulaire economie, maar ook hun aspiraties over waar we heen gaan als samenleving. In het boek legt hij de verschillende invalshoeken bij elkaar en trekt daar zijn eigen conclusies uit. “Mijn conclusie is dat het niet alleen maar gaat over technische voorstellen voor een andere economie. Maar dat we eigenlijk echt toe moeten naar een heel andere manier van omgaan met productie, consumptie en groei. Daarom ben ik ook zo blij dat Michel Bauwens onze gast is want hij is een van mijn inspiraties, hij heeft het voorwoord geschreven voor mijn boek.”