Deze maand laat The Wall de gevolgen zien van muren. Muren rond Europa en Groot-Britannië om vluchtelingen buiten te houden. In Calais zijn mensen op hun weg naar Engeland letterlijk op hekken gestuit, maar dat weerhoudt ze er niet van te blijven dromen. En om een thuis te blijven bouwen, met provisorische deuren en tuinen. Henk Wildschut fotografeerde deze symbolen van menselijke veerkracht en inventiviteit rond Calais, waar hij al sinds 2005 komt.

The Wall is onderdeel van Europe by People, hét officiële Arts & Design Programma dat door de Cultureel Intendant tijdens het Nederlands Voorzitterschap van de Europese Unie in de eerste helft van 2016 in Amsterdam wordt gerealiseerd. The Wall is een off- en online programma van kunstinstallaties en voorstellingen, en wordt bewoond en bewerkt door de New Europeans, een groep jonge Europese makers en denkers. De kunstinstallaties zijn te zien aan de Kattenburgerstraat, langs een deel van de 450 meter lange, bakstenen muur rond de marinebasis, die politici en  publiek fysiek van elkaar scheidt tijdens de 182 dagen van het Nederlandse EU-voorzitterschap. De ondoordringbare afscheiding wordt een half jaar lang gebruikt om de communicatie tussen deze twee werelden te stimuleren.

De foto’s bieden op het eerste gezicht geen aantrekkelijk beeld. Maar wanneer je iets langer kijkt, ontdek je de menselijke hand achter die zelfgebouwde hutjes en tenten, middenin de duinen rond Calais. ‘Ik zie schoonheid in de flexibiliteit en de kracht van deze mensen’, zegt Wildschut. ‘Ze hebben in een korte tijd iets voor zichzelf kunnen opbouwen. Daarmee geven ze uitdrukking aan de basisbehoefte van mensen aan zekerheid en waardigheid. Dat doen ze ook door hun geïmproviseerde huisjes netjes te houden en ze zo gezellig mogelijk te maken.’

“Ik zie schoonheid in de flexibiliteit en de kracht van deze mensen.”

Op een van de foto’s zie je zelfs een klein voortuintje, compleet met een decoratief hekje, bloemen en zelfs plastic tuinstoelen. ‘Iets creëren of laten groeien, geeft mensen hoop. Daar putten ze kracht uit.’

Schoonheid en drama

Het kamp dat Wildschut fotografeerde wordt op dit moment stukje bij beetje ontruimd, een proces dat een paar weken geleden begon. De fotograaf, die altijd op zoek is naar ‘urgente, onzichtbare samenlevingen’ hoorde voor het eerst van het fenomeen in 2001, toen een groep mensen, toen op de vlucht voor de Kosovo-oorlog, de Calais-tunnel in Sangatte bestormde. Daar was ook een kamp, dat werd ontruimd op last van de toenmalige Franse minister van binnenlandse zaken Sarkozy. ‘In 2005 las ik weer over een groep immigranten die leefden in een bosje bij Calais en daar ben ik heengegaan. Ik zag die kleine hutjes en was eigenlijk geraakt door de schoonheid ervan. Die combinatie van schoonheid en het onderliggende drama deed me steeds weer terugkeren. En het feit dat het probleem ook niet wegging, integendeel. Ik had de behoefte om dit verhaal op een nieuwe manier te vertellen. In beelden, omdat ik nu eenmaal een beeldenmaker ben. Ik reisde heel Europa door op zoek naar deze transitplekken, waar mensen verenigd zijn in hun zoektocht naar hun droom. Uiteindelijk bleef Calais voor mij de barometer voor Europa’s vluchtelingenprobleem.

Het kamp in de bossen werd ook vernietigd door de autoriteiten en dat dreef de vluchtelingen de duinen in. ‘In de afgelopen tien jaar is het probleem aanvankelijk wat minder geworden. Het kamp werd kleiner zo rond 2009, maar in 2014 groeide het weer. Ik ging er in 2015 weer heen en was toen echt geschokt door de omvang. Ik werd er aanvankelijk somber van omdat ik me realiseerde dat, wanneer Europa de ogen blijft sluiten, dit nooit op zou houden. Sommige mensen die ik heb leren kennen zijn al tien jaar onderweg. Ze zijn al drie keer heen en weer geweest. Het is als een draaimolen waar je nooit meer uitkomt. Ik hoorde mensen bij deze recente ontruiming zeggen dat ze eigenlijk het liefste maar weer naar huis wilden gaan. Maar ze kunnen niet gewoon op een vliegtuig stappen. Ze zouden dan diezelfde gruwelijke tocht terug moeten maken.’

De kracht van mensen

Wildschut ontleent hoop aan zijn foto’s. ‘Toen de mensen naar de duinen verhuisden, bouwden ze binnen een mum van tijd weer een nieuwe stad, uit het niets. Dat laat de kracht van mensen zien. En je vraagt je ook af waarom wij deze kracht en creativiteit niet benutten. We zouden onze samenleving kunnen laten profiteren van de kwaliteiten van deze mensen, in plaats van ze buiten te sluiten. Dit is een beweging die nooit gestopt is en ook nooit zal stoppen. Een beweging waar onze samenleving feitelijk op is gebouwd – je hoeft alleen maar in Amsterdam rond te kijken om dat bevestigd te zien.’ Wildschut ziet ook veel positiefs in het werk van de vrijwilligers in het kamp. ‘Op een gegeven moment waren daar bijna meer vrijwilligers dan vluchtelingen. De solidariteit en empathie die ze tonen is echt hartverwarmend.’

In 2015 is Wildschut zo’n twintig keer naar Calais geweest. ‘Meestal een of twee dagen en een enkele keer drie. Het is niet echt een fijne plek om te verblijven, al is het echt een minimaatschappij, met restaurants – waar vrienden van de vluchtelingen uit Parijs speciaal naar toekomen, omdat het eten zo goedkoop en goed is – en een kapper die me knipte en schoor. Na het donker is er veel geweld, dan wil je daar niet rondlopen. Er zijn zo veel verschillende culturen en groepen, dat botst onvermijdelijk.’ De mensen die Wildschut ontmoette, kwamen voornamelijke uit Afghanistan en Soedan (‘zij zijn meesters in het tuinen bouwen!’), maar ook uit Pakistan, Eritrea, Syrië, India en Iran.

“Op een gegeven moment waren daar bijna meer vrijwilligers dan vluchtelingen. De solidariteit en empathie die ze tonen is echt hartverwarmend.”

Wake-up call

‘Voor mij is Calais een wake-up call. Dit probleem gaat niet weg. De ellende is hier en klopt aan onze deur. Als we niet opendoen escaleert de zaak alleen maar. We kunnen misschien niet iedereen binnenlaten, maar we moeten een manier vinden om de instroom op een eerlijke manier te reguleren. En misschien eens wat meer naar de mogelijkheden kijken in plaats van alleen maar naar moeilijkheden.’

Voor Wildschut is de tentoonstelling aan The Wall meer dan een podium. ‘De Europese politici vergaderen achter deze muur. Als ze door de poort gaan, zijn ze omgeven door foto’s van Calais, de gevolgen van hun wetgeving. Aan beide kanten van de ingang hangen, heel strategisch, foto’s van de hekken bij Calais. Dat moeten ze wel zien.’